Sejny - historia nieznana

Sejny - kameralne miasto położone w północno-wschodniej części województwa podlaskiego. Leży w środku obszaru określonego mianem Ziemi Sejneńskiej, nad rzeką Marychą.

Dzieje osadnictwa w rejonie Sejn sięgają początków XVI wieku. W 1522 roku król Zygmunt I Stary nadał pół mili kwadratowej nad rzeką Sejną (dziś Marycha) dla hetmana wojsk królewskich kniazia Iwana Michałowicza Wiszniowieckiego, który zbudował tu dwór Sejny (zwany później Wysokimi Sejnami lub Wysokim Dworem). W 1593 roku właścicielem tych ziem został Jerzy Grodziński, leśniczy przełomski. W latach 1593-1602 założył on miasto Sejny. Miało ono nosić nazwę Jurjewo, od imienia założyciela Jerzego Grodzińskiego. Nazwa ta nie przyjęła się i miasto zwano Sejnami. Kosztem Jerzego Grodzińskiego wzniesiono dla miasta kościół parafialny pod wezwaniem Św. Jerzego.

Czytaj też

Suwałki - historia kameralnego miasta 

Suwałki - historia na skraju Polski

10 czerwca 1602 roku nowymi właścicielami Sejn zostali dominikanie z Wilna, którym to miasto zapisał Grodziński. Rozpoczęli oni budowę murowanego kościoła klasztornego. Wzniesiono go w latach 1610-1619. Kościół korsekrowano w 1632 roku pod wezwaniem NMP, Św. Jerzego i Św. Jacka. Rozpoczęto też budowę klasztoru, którą ukończono w końcu XVII wieku.

Ul. Przyrzeczna - jedna z najstarszych wytyczonych ulic miasta.

Duże straty poniosły Sejny w czasie potopu szwedzkiego (1655-1660). Miasto zostało spalone i zniszczone.

Mimo tego w drugiej połowie XVII wieku dominikanie sejneńscy starali się odbudować i ożywić ośrodek miejski w Sejnach. W 1670 roku uzyskali oni od króla Michała Korybuta Wiśniowieckigo przywilej przywracający w Sejnach targi tygodniowe i zwalniający kupców sejneńskich od opłat. Według danych z 1690 roku Sejny liczyły 10 dymów.


Kolejny okres znacznego rozwoju rozbudowy, Sejny przeżyły w czasach Stanisława Augusta Poniatowskiego. Było to efektem starań dominikanów, ówczesnych właścicieli miasta. W 1787 roku uzyskali oni nowy przywilej dla miasta. Osiedlali w mieście rzemieślników i handlarzy. Zamierzali w ten sposób otworzyć w Sejnach ośrodek rzemieślniczo-handlowy. W tym czasie powstają murowane budynki miejskie. Podstawą rozwoju miasta były odpusty. Dzięki tym zabiegom dominikanów liczba mieszkańców Sejn wzrosła z 427 w 1789 roku do 722 w 1796 roku. Świadczy to o dynamicznym rozwoju miasta. W 1760 roku przebudowano kościół w stylu barokowym, a w 1789 roku zbudowano kaplicę Św. Agaty. W 1770 roku dominikanie na rynku miasta wznieśli murowany ratusz, siedzibę władz miejskich. W 1787 roku dzięki ich staraniom powstały sukiennice - kramy (na zdjęciu poniżej, nieistniejące dzisiaj - red), a wcześniej w 1778 roku drewniana synagoga. Zbudowali też domy zajezdne.
Nie istniejące Sukiennice.


W 1794 roku we wrześniu w czasie powstania kościuszkowskiego Sejny zostały zajęte przez wojska pruskie. Władze pruskie przejęły dobra dominikanów i przekształciły Sejny na miasto królewskie. W 1804 roku nastąpiła kasacja klasztoru w Sejnach.Miasto pod panowaniem pruskim było do 1807 roku. Przez cały czas funkcjonował sąd, posterunek wojskowy i poczta.

W latach Księstwa Warszawskiego Sejny zostały siedzibą powiatu wigierskiego, później przemianowanego na sejneński. Stały się też siedzibą sądu pokoju. Były więc ważnym ośrodkiem administracyjnym.

W okresie Królestwa Polskiego Sejny nadal były takim ośrodkiem (siedziba obwodu - od 1816 roku i powiatu sejneńskiego - od 1842 roku). Miasto zostało także siedzibą administracji kościelnej. W 1818 roku przeniesiono do Sejn siedzibę biskupstwa wigierskiego (przemianowanego na Augustowskie czyli Sejneńskie), które przetrwało aż do 1925 roku.

W 1818 roku miasto przeżyło ogromny pożar. Mimo tego Sejny rozwijały się nadal. Wprowadzono trzy nowe jarmarki, a od 1828 roku drugi targ tygodniowy. Liczba mieszkańców wzrosła od 1619 do 2668. Wzrost demograficzny był szybszy niż w pobliskich Suwałkach (2116 mieszkańców w 1825 roku). W 1858 roku miasto liczyło 17 domów murowanych i 269 drewnianych oraz 3313 mieszkańców. Sejny były też ośrodkiem szkolnictwa średniego. Był to ważny czynnik miastotwórczy. Szkoły sejneńskie w pierwszej połowie XIX wieku odegrały istotną rolę w umacnianiu tradycji patriotycznych i przywiązania do rodzinnego kraju. Uczniowie tych szkół masowo wzięli udział w Powstaniu Listopadowym.

Lata 1864-1918 to okres stagnacji w dziejach Sejn. Miasto nie wykazuje wzrostu demograficznego. W 1897 roku liczba ludności osiągnęła 3778 mieszkańców, a w 1910 roku spadła do 3437. W mieście pozbawionym kolei nie budowano zakładów przemysłowych, nie było więc skupisk robotniczych. Był to ośrodek usługowo-handlowy regionu. W zakresie stosunków politycznych okres ten charakteryzuje się zwiększeniem tendencji antypolskich i nasiloną rusyfikacją całego życia społecznego.

W chwili obecnej społeczność Sejn liczy około 6,5 tys. mieszkańców. Od 1 stycznia 1999 roku miasto ponownie jest siedzibą powiatu.

Historia nieznana

Ziemia Sejneńsko-Suwalska w latach I wojny światowej była okupowana przez Niemców, którzy zamierzali przyłączyć ją do swojego państwa. Po zakończeniu działań wojennych los tych ziem nadal był niepewny. W okresie od listopada 1918 roku do lipca 1919 roku ziemie te były przedmiotem zatargów polsko-litewskich i sporów międzynarodowych. Szczególnie dotyczyło to powiatu sejneńskiego, przez który przebiegała polsko-litewska granica etnograficzna. Niemcy stale podsycali konflikt polsko-litewski, a gdy stało się jasne, że sami tych terenów nie zdobędą, zaczęli robić wszystko, aby przypadły one stronie litewskiej. Najbardziej przekonanym rzecznikiem wykorzystania Litwy przeciw Polsce był przedstawiciel rządu Republiki Niemieckiej w Kownie, dr Zimmerle. 14 lutego 1919 roku tak pisał do swego ministerstwa spraw zagranicznych w Berlinie: "... należy popierać antypolskie, nacjonalistyczne dążenia Litwinów nawet w skromnej skali, dotyczącej budowy ich państwa...". Chodziło tu przede wszystkim o tereny powiatu suwalskiego, augustowskiego i sejneńskiego byłej guberni suwalskiej. Wytyczenie linii Focha przekreśliło niemieckie plany w stosunku do Ziemi Sejneńsko-Suwalskiej. Litwini mogli utrzymać się na tych terenach "tylko pod osłoną niemieckich bagnetów". W tym czasie (lipiec 1919 roku) Niemcy rozpoczynają ewakuację tych terenów. Zdaniem T. Radziwonowicza odchodzenie Niemców "stwarzało wreszcie warunki do faktycznego włączenia obszaru Suwalszczyzny w granice państwa polskiego i osłabiało wydatnie pozycję Litwinów w sporze o te terytorium". Korzystając z niemieckiej pomocy 7 sierpnia 1919 roku Litwini opuścili Suwałki, jednocześnie umacniając swoje pozycje na linii Czarnej Hańczy i jeziora Wigry. Świadczyło to wyraźnie, iż zamierzali zatrzymać w swym ręku cały powiat sejneński. Groźba stałej i długotrwałej okupacji litewskiej spowodowała reakcję polskiej ludności północnych powiatów Suwalszczyzny.

12 sierpnia w Suwałkach (okupowanych jeszcze przez Niemców) odbył się zjazd przedstawicieli ludności polskiej, który był zapowiedzią wybuchu zbrojnego powstania6. Przybyło ponad 100 delegatów, m.in. z powiatów: sejneńskiego, kalwaryjskiego, wołkowyskiego i mariampolskiego. W przyjętej rezolucji stwierdzono, iż tylko "zajęcie Litwy przez wojska polskie będzie mogło rozwiązać zawiły problem polsko-litewski". Również strona litewska nawoływała do walki, aby w ten sposób rozstrzygnąć sporne sprawy. 17 sierpnia 1919 roku Litwini zorganizowali manifestację, w czasie której protestowali przeciwko propolskiej polityce Ententy, szczególnie Francji. W przyjętej rezolucji czytamy m.in.: "Obywatele! Ojczyzna w niebezpieczeństwie. - Kto żyw i uczciwy, niech chwyta za broń. Użyjmy środków, ażeby nie pozostało na Litwie ani jednego okupanta". Do walki z Polakami nawoływał sam premier Litwy Sleżevičius. Przykładem tego była jego wizyta w Sejnach. Na zwołanym wówczas wiecu ludności litewskiej wygłosił przemówienie, w którym nawoływał zebranych, aby "bronili swych osad do ostatka, jak kto może, stając z siekierami, widłami, kosami", żeby nikomu nie oddać ani kawałka ziemi od stuleci zamieszkałej przez przodków. Złożony 22 sierpnia na ręce Piłsudskiego protest Tymczasowej Rady Obywatelskiej Powiatu Sejneńskiego i petycja mieszkańców wsi Żarnowice, Turówka, Biernatki, Rutki i Pruska Wola również zapowiadały wybuch powstania sejneńskiego. Samą decyzję o wybuchu powstania sejneńskiego podjęto 16 sierpnia 1919 roku. Zdecydowało o tym dowództwo Suwalskiego Okręgu Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) w osobach por. Adama Rudnickiego i ppor. Wacława Zawadzkiego. Wtedy też został opracowany plan powstania. Celem powstania było opanowanie Sejn i terenu zajmowanego najpierw przez Niemców a następnie przez Litwinów, mimo postanowień Ententy. Wybuch powstania wyznaczono na noc z 22 na 23 sierpnia 1919 roku, na kilka godzin po zapowiedzianym przez Niemców opuszczeniu Suwałk. Na przewidywanym terenie powstania siły litewskie liczyły około 1200 ludzi. Z tego 600 żołnierzy osadziło linię Czarnej Hańczy, a 400 znajdowało się w Sejnach. POW do przeprowadzenia akcji powstańczej zmobilizowało około 900 ludzi. 22 sierpnia 1919 roku siły suwalskie i sejneńskie POW przystąpiły do działań zbrojnych przeciwko Litwinom, oczyszczając linię Czarnej Hańczy. Rozpoczynając walkę powstańcy tak uzasadniali swoje działanie: "rozpoczęliśmy walkę o ziemie polskie, które chciano przemocą oderwać od Ojczyzny naszej i oddać pod panowanie kowieńskiej Taryby (rząd litewski - przyp. S.B.). Samozwańczy rząd litewski ośmielił się nie uznać nakazów koalicji, odgrażając się, iż bronić będzie Sejneńskiego, a wkrótce odbierze i Suwałki. Zrozumieliśmy wówczas, że na siłę trzeba odpowiedzieć siłą, że czynem i krwią własną okupimy raz na zawsze nasze prawa do połączenia się z Ojczyzną". W dniu następnym rozpoczęło się Powstanie Sejneńskie.



Kalendarium powstania

23 sierpnia 1919

Nad ranem o godz. 3.00 w powiecie sejneńskim rozpoczyna działania bojowe grupa operacyjna "Sumowo" w składzie trzech kompanii, które nacierają na Sejny. 1 Kompanią dowodzi pchor. Lech Juszczyk, 2 Kompanią - ppor. Janusz Ostrowski, a 3 Kompanią - ppor. Alexandrowicz. Całością grup dowodzi ppor. Wacław Zawadzki. Samodzielna kompania podch. Łankiewicza rozpoczyna swoją akcję jeszcze w nocy. O godzinie 1.00 rozbraja załogę litewską w Krasnopolu, biorąc do niewoli oficerów i 40 jeńców. Po zostawieniu załogi w sile 1 plutonu, kompania rusza na Ryżówkę. W zabudowaniach majątku bierze do niewoli kapitana i 20 żołnierzy. W dalszym marszu zostaje zdobyta miejscowość Tartak (bez strat), wraz z załogą litewską (60 żołnierzy). W dalszej kolejności kompania podchor. Łankiewicza, po przeorganizowaniu oddziału w miejscowości Tartak i zaopatrzeniu w furmanki, oczyszcza z małych placówek litewskich miejscowość Wigry i wzdłuż rzeki Czarnej Hańczy, kieruje się przez Wysoki Most i Białogóry do Sejn. Trzecia grupa operacyjna Tomasza Zana opanowuje Łoździeje i dzieli się na dwie grupy. Zastępca dowódcy grupy Wojczulanis pozostaje w Łoździejach, a zasadnicza część oddziału rusza w kierunku Sejn. Do Sejn docierają około godziny 11.00, kiedy miasto jest już wyzwolone. Po naradzie z ppor. Zawadzkim, oddział Tomasza Zana udaje się w kierunku Gib dla wsparcia toczących się tam walk przez czwartą grupę operacyjną "Wigrańce" w sile wzmocnionej kompanii podchor. Rosińskiego. Dwa plutony tej grupy dowodzone przez Dominika Miszkiela, przy wsparciu grupy Tomasza Zana, zdobywają Giby, Posejnele i Berżniki. Biorą łącznie 100 jeńców i dużą ilość sprzętu wojskowego. Piąta grupa operacyjna w sile kompanii dowodzona przez A. Bóbko, po zaciętych walkach zdobywa miasteczko Kopciowo, biorąc do niewoli 40 żołnierzy litewskich. O godz. 12.00 dwie kompanie wojsk litewskich uzbrojone w karabiny maszynowe atakują Łoździeje. Po półtoragodzinnej walce oddział Wojczulanisa wycofuje się z miasta, tracąc kilku żołnierzy. Kilkunastu odniosło rany. Do Sejn około godziny 13.00 z Augustowa omijając posterunki litewskie wzdłuż szosy Sejny-Augustów, od strony Maćkowej Rudy i Sumowa dociera grupa kawalerii por. Antoniego Lipskiego, a wraz z nią przybywa dowódca Okręgu POW Suwałki, por. Adam Rudnicki. Na pomoc oddziałowi Wojczulanisa rusza kawaleria por. Lipskiego. Wieczorem wszystkie oddziały wydzielone, wzmacniają garnizon sejneński.
24 sierpnia 1919 W Sejnach powstańcy umacniają swoje pozycje na przedpolach miasta. Dobiega oczyszczanie placówek litewskich z linii Czarnej Hańczy i Kanału Augustowskiego. Komendę miasta Sejny obejmuje dowódca 1 Kompanii podchor. Lech Juszczyk, który w porozumieniu z przedstawicielami miejscowego społeczeństwa, tworzy tymczasowy Zarząd Miasta. Wypuszcza z więzienia wszystkich więźniów politycznych. Bilans walk w dniach 23 i 24.VIII.1919 roku o Sejny zamyka się stratami po stronie powstańców - 2 zabitych i 14 rannych. Litwini tracą 100 żołnierzy, którzy trafili do niewoli, 2 karabiny maszynowe, broń, konie i tabory. Liczba zabitych i rannych po stronie litewskiej jest bliżej nie znana. Wojska litewskie wycofują się w kierunku na Kalwarię. Na stację kolejową w Suwałkach o godz. 10.00 przybywa z Augustowa 41 Suwalski Pułk Piechoty. Po krótkim odpoczynku około godz. 11.00 - 1 Batalion maszeruje szosą na północ, celem ustalenia styczności z wojskami litewskimi. 2 Batalion bez odpoczynku rusza na pomoc, by wspierać powstańców sejneńskich. Dowodzi nimi kpt. Juszczacki. Pod osłoną nocy jeden z księży litewskich w przebraniu kobiecym, wydostaje się z klasztoru sejneńskiego i dociera do wojsk litewskich informując, że w Sejnach nie ma regularnych oddziałów wojska polskiego. Zachęca do kontrataku, dostarczając jednocześnie ocenę rozmieszczenia sił powstańczych.

25 sierpnia 1919

Około godz. 4.30 wojska litewskie, wsparte oddziałami niemieckich ochotników, rozpoczynają atak na miasto. O godz. 6.30 po dwugodzinnej walce, wojska litewskie zajmują miasto. Powstańcy wycofują się na wzgórze za miastem w kierunku płd.-zach. O godz. 8.00 przybywa z Krasnopola kompania Łankiewicza wsparta 15 żandarmami pod dowództwem chor. Gołoskiego. O godz. 9.00 siły powstańcze rozpoczynają kontratak. Jednocześnie kawaleria powstańcza pod dowództwem ppor. Lipskiego wykonuje manewr oskrzydlający miasto od strony poł-wsch.. Po zaciętych walkach, powstańcy odzyskują miasto około godz. 11.00. W dniu 25.VIII.1919 roku powstańcy tracą 16 żołnierzy, 30 odnosi rany. Większość zabitych, to dobici ranni powstańcy, którzy pozostali w mieście. Są ofiary wśród ludności cywilnej. Zamordowany zostaje aptekarz, Wincenty Domosławski. Wielu ludzi skatowano, polskie domy ograbiono. Dowódca batalionu Sejn ppor. Zawadzki ginie podczas obrony miasta. Po jego śmierci dowództwo obejmuje Alexandrowicz. Pod wieczór pierwsze pododdziały 2 Batalionu 41 Suwalskiego Pułku Piechoty docierają do Sejn.

26 sierpnia 1919

Mieszkańcy Sejn, są zszokowani kilkugodzinną bytnością oddziałów litewsko-niemieckich i ich bezwzględnością działań w mieście dnia poprzedniego. Następuje umocnienie pozycji powstańczych oraz wzmocnienie pracy wywiadowczej o ruchach wojsk litewskich. Wyrusza transport do Suwałk 15 zwłok poległych powstańców.

27 sierpnia 1919

Na cmentarzu w Sejnach odbywa się pogrzeb dotychczasowych ofiar walk. Grzebani są Polacy i Litwini. Pogrzeb przeradza się w demonstrację partiotyczną, która pokazuje wolę mieszkańców do przynależności do macierzy. O godzinie 16.00 wkraczają kolejne jednostki 41 PP do miasta z plutonem karabinów maszynowych, co podnosi morale dla miejscowej ludności i oddziałów powstańczych.

28 sierpnia 1919

W nocy do miasta dociera jeszcze jedna kompania 41 PP, która wzmacnia siły powstańcze. Wywiad powstańczy sygnalizuje kolejny atak strony przeciwnej. O godz. piątej rano od Łoździej Litwini rozpoczynają drugie natarcie na Sejny. Atakują dwa bataliony 1 PP z dwunastoma ckm i bateria armat oraz liczne oddziały szaulisów wzmocnione ochotnikami niemieckimi. Strona polska przeciwstawia wzmocniony 2 Batalion 41 PP pod dowództwem kpt. Juszczackiego wsparty sześcioma ckm oraz baon powstańczy w sile 500 karabinów i 2 ckm, którym dowodzi por. Adam Rudnicki. Siły polskie obsadzają linię obrony w odległości 3 - 5 km od miasta na kierunku płn.-wsch. Prawe skrzydło zajmują powstańcy, lewe żołnierze 41 PP. Po całodziennej walce atak litewski zostaje odparty. Wojska litewskie wycofują się poza linię Focha, która ustalała linię rozgraniczenia polsko-litewskiego na południowej Suwalszczyźnie. Kontratak wojsk litewskich został okupiony zabitymi i rannymi po obu stronach. Podczas tych walk zostaje ranny dowódca sił powstańczych por. Adam Rudnicki. Pogrzeb poległych powstańców: dowódcy Wacława Zawadzkiego-Rózgi; sekcyjnych: Stefana Chełmińskiego i Ireneusza Rukata; szeregowych powstańców: Konstantego Butkiewicza, Jana Grzymko, Edwarda Rynkowskiego, Jana Wojtulanisa, Bronisława Laskowskiego, Stanisława Miszkiela i jednego bezimiennego. Pogrzeb w Suwałkach, tak jak i w Sejnach przeradza się w wielką manifestację patriotyzmu. Dzień ten oznacza zakończenie Powstania Sejneńskiego. Łączne straty strony polskiej w Powstaniu wyniosły 37 zabitych, kilku zranionych i około 70 rannych. Straty strony litewskiej trudne są do przedstawienia wobec braku danych.

1 września 1919 roku w porozumieniu z mjr. Mackiewiczem, dowódcą 41 PP, por. Adam Rudnicki wydaje rozkaz wcielenia oddziałów powstańczych do 41 PP. Rozkaz ten kończy polskie działania powstańcze, w czasie których "patriotyczny lud Suwalszczyzny przez swoją nieugiętą walkę dał wyraz przywiązania do Macierzy i z walki tej mimo wielu cierpień wyszedł zwycięsko". Walki w następnym, które należy traktować jako przedłużenie powstania, były prowadzone przez regularne jednostki wojska polskiego.

źródło um.sejny.pl