Wielkanoc na Litwie

Wielkanoc to podobnie jak w Polsce największe święto religijne na Litwie. Litwini, w przeważającej większości katolicy, przygotowują się do świąt wielkanocnych nie tylko duchowo. Poprzedzająca Wielkanoc niedziela palmowa jest pokazem umiejętności plecenia palm znanych daleko poza granicami kraju. Dla chętnych organizowane są nawet specjalne kursy plecenia palm.

fot. lithuanianmha.org

Czas Wielkiego Tygodnia spędzany powinien być na modlitwie oraz przygotowaniu domu do świat. Porządki i wszystkie ciężkie prace domowe powinny, według tradycji, zakończyć się przed nabożeństwem wielkoczwartkowym.

    Wielka Sobota to dzień święcenia pokarmów. Zawartość koszyczków jest podobna jak u nas.

    Niedziela Wielkanocna to dzień, który tradycyjnie spędza się w gronie rodzinnym. Początkiem świętowania jest uczestnictwo w mszy rezurekcyjnej. Dawniej, zanim zasiadano do uroczystego śniadania, które często trwało do późnych godzin, szukano prezentów. Dzieci znajdowały na parapetach okiennych po dwa jajka, tzw. Wielkanocny Podarunek pozostawiony przez Velyku Senele. Wszyscy natomiast, starali się wstać wcześniej od innych i świeżo narwanymi witkami brzozowymi zbudzić resztę rodziny. Śpiochy nie tylko były budzone uderzeniami witkami, ale i musiały podarować przynajmniej jedno jajko. Wierzono też, że ociągających się z porannym wstaniem będzie bolała głowa. Stół wielkanocny zastawiony jest obficie pieczonymi mięsiwami, wędzoną szynką i przede wszystkim zdobionymi jajkami. Z ciast najbardziej tradycyjne są baby drożdżowe, zaś stosunkowo niedawno pojawiają się mazurki i paschy.

Z Wielkanocą wiąże się wiele przesądów – i tak, strzały na wiwat miały odgonić złe duchy, zaś poranna kąpiel w zimnej wodzie – zapewnić zdrowie. W deszczowy poranek, jeśli dzieci wyszły z gołą głową, miały urosnąć duże. Starano się też unikać igły, nawet nie patrzono na nią – miało to ustrzec przed spotkaniem węża. Dawniej z pogody podczas Wielkanocy wróżono też pogodę na cały rok.

Wiele wierzeń związanych jest z jajkiem wielkanocnym. Obecny i u nas zwyczaj dzielenia się poświęconym jakiem miał na Litwie dodatkową wymowę – jajko podzielone równo pomiędzy domowników zapewnić miało dostatek w domu. Dawniej w domach stawiano nawet choinkę wielkanocną z gniazdem, do którego wkładano jajka oraz dodatkowo słodycze, zajączki i ozdoby. Choinka ta była przygotowywana przez cały Wielki Tydzień. Pięknie zdobione jajka (marguciai) tradycyjnie gotuje się w łupinach cebuli nadającej jajkom piękny brązowawy kolor. Jajka czarne barwione są w korze dębowej lub łupinach orzecha, kora jabłoni lub kwiaty nagietka barwią na kolor żółto-złocisty, ciemne kwiaty malwy – na fioletowy, młode żyto i barwinek – na zielony, zaś sok z buraka – na różowy. Następnie ostrym narzędziem wydrapuje się na skorupce dekoracyjne wzory. Inną popularną metodą zdobienia wielkanocnych jaj jest zdobienie przy pomocy ciepłego wosku. Jest to metoda bardziej pracochłonna, ale jajka cechują się pięknym połyskiem. Wzory nanoszone są na skorupkę ciepłym woskiem za pomocą cienkiego rysika, np. igły. Następnie jajko zanurzane jest w barwiącej kąpieli. Miejsca pokryte woskiem pozostają nie zabarwione. Czynność tę można powtarzać kilkakrotnie nanosząc na skorupkę jaja kolejne kolory. Po zakończeniu pracy wosk można usunąć trzymając delikatnie jajko nad zapaloną świecą i czekając aż rozpuszczony wosk spłynie. Wzory, które znajdziemy na pisankach mają swoją wielowiekową symbolikę, np. okrąg oznaczał wszechświat, okrąg z kropką - słońce, krzyż poziomy – matkę ziemię zaś spirala – energię i życie.

Po wielkanocnym śniadaniu jest pora na zabawy. Tradycyjnie na zewnątrz odbywa się taczanie jajek. Wygrywa właściciel jajka, które pozostanie całe i zabiera pokonane, czyli stłuczone pisanki.

Obecnie wiele tych starodawnych zwyczajów jest nadal kultywowanych, choć zmieniła się nieco ich forma. Dzieci np. mogą brać udział w organizowanych w miejscowościach, w tym również w Wilnie, zabawach z udziałem poprzebieranych wielkanocnych zajączków. Szukają ukrytych jajek i słodyczy. Wierzą, że za dobre zachowanie obdarowane zostaną pięknymi pisankami, zaś niegrzeczne dzieci dostaną jajka bez ozdób.

    Poniedziałek Wielkanocny jest dniem składania wizyt. Popularny w Polsce śmigus-dyngus jest znany jedynie na wileńszczyźnie.

Kultywowane jeszcze zwyczaje zapewnienia sobie urodzaju przez rolników również wykorzystują jajka wielkanocne. Zakopywane w ziemi miały zapewnić dobre plony, a skorupki z jajek wrzucone do pieca miały zapewnić zdrowie domowemu ptactwu. Pola uprawne pokropione w Poniedziałek Wielkanocny święconą wodą miały dać lepsze plony.